ZHRDziś mija 12 lat od kiedy w Naszych szeregach zabrakło Honorowego Przewodniczącego ZHR harcmistrza RP Tomasza Strzembosza.
Tomasz Strzembosz (11 września 1930 – 16 października 2004 r.) – polski historyk, brat bliźniak Teresy i Adama Strzemboszów. Mieszkał w Warszawie. Profesor Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego (KUL) (od 1991) i Instytutu Studiów Politycznych PAN. W latach 1989–1993 Przewodniczący Rady Naczelnej ZHR, następnie Honorowy Przewodniczący ZHR. Badacz historii Polski okresu II wojny światowej.
Tomasz Strzembosz od 1945 roku był związany z harcerstwem.
W 1980 był jednym z inicjatorów Kręgów Instruktorów im. Andrzeja Małkowskiego (KIHAM), w 1981 współtworzył Niezależny Ruch Harcerski (NRH) i był jego wiceprzewodniczącym.
W 1989 był jednym z twórców Związku Harcerstwa Rzeczypospolitej, przez dwie kadencje jego przewodniczącym (1989–1992), a od 1992 roku honorowym przewodniczącym ZHR.
Pośmiertnie Przewodniczący ZHR hm. Kazimierz Wiatr nadał Tomaszowi Strzemboszowi tytuł (stopień) Harcmistrza Rzeczypospolitej, co należy traktować jako honorowe docenienie wkładu Tomasza Strzembosza w powstanie ZHR.
„Harcerstwo, żeby naprawdę wychowywać, nie może być tylko zabawą – musi być ideą opartą na mocnych podstawach światopoglądowych; ideą ogarniającą człowieka, której chce on służyć, która jest dla niego wielką samoistną wartością”. T.S.
Urodził się w Warszawie jako jeden z trojaczków (siostra Teresa i brat Adam). Podczas okupacji uczył się na tajnych kompletach w Gimnazjum i Liceum im. św. Stanisława Kostki w Warszawie. Maturę zdał w 1949 r. w Samorządowym Gimnazjum i Liceum w Falenicy i w tym samym roku rozpoczął studia na Wydziale Historii Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie. Od jesieni 1951 r. studiował na Uniwersytecie Warszawskim historię ze specjalizacją archiwalną. Z powodów politycznych magisterium obronił dopiero w 1959 roku. Jesienią 1952 r. rozpoczął pracę zawodową w Wojewódzkim Archiwum Państwowym w Warszawie, następnie w Archiwum Głównym Akt Dawnych, skąd w sierpniu 1953 r., na wniosek Koła ZMP przy Państwowej Służbie Archiwalnej w Warszawie, został usunięty. Pracował krótko jako robotnik, a od 1954 r. przez 12 lat – w Dziale Oświatowym Muzeum Historycznego Miasta Stołecznego Warszawy. W 1966 r. rozpoczął pracę w Pracowni Dziejów Polski w II Wojnie Światowej w Instytucie Historii PAN. W 1972 r. obronił pracę doktorską na Uniwersytecie Warszawskim (promotor – prof. Stanisław Herbst), w 1982 r. habilitował się na Wydziale Humanistycznym KUL, w 1991 r. otrzymał tytuł profesora. Od 1984 r. pracował na KUL, a od 1991 r. także w Instytucie Studiów Politycznych PAN, gdzie był kierownikiem Samodzielnej Pracowni Dziejów Ziem Wschodnich II RP.
Zainteresowania prof. Tomasza Strzembosza koncentrowały się na tematyce konspiracji niepodległościowej. Był prekursorem badań nad konspiracyjną walką zbrojną w okupowanej Warszawie, dziejami partyzantki i konspiracji na Kresach Północno-Wschodnich RP w czasie pierwszej okupacji sowieckiej 1939–1941 oraz znawcą sowieckiego systemu okupacyjnego (Rewolucja na postronku. Sowiecki system okupacyjny na ziemiach wschodnich II RP 1939–41, „Tygodnik Solidarność” 1998, nr 7, 9, 12, 19, 42).
Od 1945 r. był związany z harcerstwem. W 1980 r. współinicjował tworzenie Kręgów Instruktorów im. Andrzeja Małkowskiego, w 1981 r. współtworzył Niezależny Ruch Harcerski i był jego wiceprzewodniczącym.
W 1989 r. był jednym z twórców Związku Harcerstwa Rzeczypospolitej przez dwie kadencje jego przewodniczącym (1989–1992), a od 1992 r. honorowym przewodniczącym.
W latach 1972–1980 był członkiem elitarnego Polskiego Klubu Górskiego. Od jesieni 1980 r. Uczestniczył w pracach NSZZ Solidarność w IH PAN jako wiceprzewodniczący Koła. W latach 1982–1989 był członkiem podziemnej Rady Edukacji Narodowej i uczestniczył (od 1983 r.) w pracach Społecznego Komitetu Wydawnictw Niezależnych; był także wiceprzewodniczącym Rady Naukowej Archiwum Wschodniego w latach 1989–1994 oraz wiceprzewodniczącym Rady Naukowej Instytutu Studiów Politycznych PAN.
Pośmiertnie Przewodniczący ZHR hm. Kazimierz Wiatr nadał Tomaszowi Strzemboszowi tytuł Harcmistrza Rzeczypospolitej.
Tomasz Strzembosz jest autorem ponad 100 publikacji, m.in. książek:
- „Tumult warszawski 1525 r.”, (wyd. 1959),
- „Odbijanie i uwalnianie więźniów w Warszawie 1939-1944” (wyd. 1972),
- „Akcje zbrojne podziemnej Warszawy 1939-1945” (wyd. 1978, II (wyd. 1983),
- „Oddziały szturmowe konspiracyjnej Warszawy 1939-1945”, PWN (wyd. 1979), II (wyd. 1983)
- „Szare Szeregi jako organizacja wychowawcza”, (wyd. 1981); II (wyd. 1984),
- „Refleksje o Polsce i podziemiu 1939-1945” (wyd. 1987, 1990),
- „Bohaterowie „Kamieni na szaniec” w świetle dokumentów” (wyd. 1994), II (wyd. 1996), III (wyd. 2007),
- „Saga o „Łupaszce” ppłk. Jerzym Dąmbrowskim 1889-1941″, (wyd. 1996),
- „Rzeczpospolita podziemna”, (wyd. 2000),
- „W stronę zachodzącego słońca. Życiorysy wpisane w polską historię”, (wyd. 2003),
- „Antysowiecka partyzantka i konspiracja nad Biebrzą X 1939-VI 1941” (wyd. 2004).
- „Czerwone bagno. Konspiracja i partyzantka antysowiecka w Augustowskiem wrzesień 1939 – czerwiec 1941” razem z Rafałem Wnukiem (wyd. 2009).
Był współzałożycielem Komitetu Upamiętniającego Polaków Ratujących Żydów. W 2004 r. otrzymał tytuł Honorowego Obywatela Miasta Jedwabne.
Zmarł w 2004 r. w Warszawie.
